Khi Trung Quốc đánh chiếm
Gạc Ma- Trường Sa năm 1988, chính quyền Gorbachev đã dội vào Việt Nam
một gáo nước lạnh. Họ đã đánh mất đi tất cả những gì mà các thế hệ lãnh đạo Liên
Xô tiền nhiệm đã từng tạo dựng được ở Việt Nam .
Dù đã kí với nhau Hiệp ước
hữu nghị và hợp tác toàn diện năm 1978, nhưng 10 năm sau, khi quần đảo Trường
Sa của Việt Nam bị Trung Quốc tấn công, tại sao Liên Xô không có động tĩnh?
Không chỉ ở Việt Nam, mà ở nhiều nước khác, đặc biệt là ở Nga, cho đến gần đây người ta vẫn đặt câu hỏi tại sao Liên Xô lại có thái độ im lặng trước việc Trung Quốc tấn công xâm chiếm các đảo của Việt Nam tháng 3/1988, dù Việt-Xô đã ký kết Hiệp ước hữu nghị và hợp tác toàn diện năm 1978.
Người ta còn nhắc đến điều 6
của Bản Hiệp ước, nêu rõ "trong trường hợp một trong hai bên bị tấn công
hoặc bị đe doạ tấn công, thì hai bên ký hiệp ước sẽ lập tức trao đổi ý kiến với
nhau, nhằm loại trừ mối đe doạ đó và áp dụng các biện pháp thích đáng có hiệu
lực, để bảo đảm hoà bình và an ninh của hai nước".
Tháng 2/1979, khi Việt Nam bị Trung Quốc tấn công biên giới, trên tinh thần Hiệp ước, Liên Xô đã khẩn trương cử đoàn cố vấn quân sự cấp cao sang Việt Nam và có những động thái hết sức khẩn trương, kịp thời, hiệu quả để giúp đỡ, ủng hộ Việt Nam.
Vậy nhưng 9 năm sau, khi Việt Nam bị Trung Quốc tấn công cướp đảo, Liên Xô lại hầu như không có động tĩnh gì. Đâu là lý do đích thực?
Sự lý giải của các chuyên gia
quân sự, các nhà khoa học lịch sử uy tín của Nga sẽ cho chúng ta biết rõ hơn về
điều này.
Ý kiến của các chuyên gia được đưa ra tại cuộc Bàn tròn trực tuyến do báo Gazeta.ru tổ chức ngày 14/3/2014, đúng dịp kỷ niệm 26 năm Trung Quốc tấn công xâm chiếm các đảo của Việt Nam ở quần đảo Trường Sa.
Thay đổi đường lối ngoại giao
Trong bản tham luận tại Hội thảo “Vai trò của Liên Xô trong các cuộc xung đột tại Việt Nam cuối thập niên 70, 80 thế kỷ XX” tổ chức ngày 11/3/2014 (đã đăng trên tạp chí "Những trang lịch sử"), GS.TS.Vladimir Kolotov, nhà Việt Nam học từ Trường Đại học tổng hợp quốc gia Saint Petersburg đã dẫn ý kiến của GS.V.I.Dashichev, một nhà ngoại giao kỳ cựu của Liên Xô.
Trong một bài phân tích đề ngày 1/1/1987 gửi Chủ tịch Đoàn chủ tịch Xô viết Tối cao A.Gromyko, trước đó là Bộ trưởng ngoại giao Liên Xô, V.I.Dashichev - khi đó là Chủ tịch Ủy ban cố vấn khoa học của Bộ ngoại giao Liên Xô - đã nhận định việc ủng hộ Việt Nam sẽ khiến Liên Xô "không chỉ khó khăn trong quan hệ với phương Tây, mà còn chồng chất trở ngại trong việc bình thường hóa quan hệ với Trung Quốc".
Những phân tích gửi Chủ tịch
Đoàn chủ tịch Xô viết Tối cao A.Gromyko này đã được thực hiện chỉ 1 năm trước
khi xảy ra vụ Gạc Ma.
TS.V.Kolotov nhận định: Rõ ràng là, các vấn đề của Việt
Các chuyên gia nói gì?
TS.Vladimir Mazyrin, lãnh đạo Trung tâm nghiên cứu Việt
“Năm 1988, tôi làm việc tại Đại sứ quán Liên Xô tại Hà Nội. Và chúng tôi nhận thấy sự kiện này quá bất ngờ và khó hiểu.
Tôi nhớ năm 1988, hai Đảng cộng sản của Việt
Khác với năm 1979, khi đó hai nước có những mối quan tâm khá tương đồng. Vậy mà Trung Quốc, với ưu thế quân sự vượt trội, lại cho phép mình có hành động chống Việt
Cần phải thấy rõ là Liên Xô trong thời điểm đó, dưới sự lãnh đạo của Gorbachev, không muốn có những hành động chống lại Trung Quốc, cũng như Mỹ”.
TS.Mazyrin cho biết thêm:
“Gần đây, CIA công bố một báo cáo về sự kiện này. Báo cáo có nhắc đến chi tiết đại sứ Việt Nam tại Liên Xô khi đó đã đến gặp Igor Rogachev, Thứ trưởng Bộ ngoại giao Liên Xô và đề nghị Việt Nam và Liên Xô sẽ cùng phối hợp lên án Trung Quốc đã chiếm trái phép các đảo.
Rogachev đã nói ngay, sẽ không có tuyên bố chung nào như vậy”.
Còn TS.Dmitry Mosyakov, lãnh
đạo Trung tâm nghiên cứu Đông Nam Á, Australia và châu Đại dương của
Viện Đông phương học (Viện hàn lâm khoa học Nga) thì phân tích rõ hơn:
“Nếu như năm 1979 (chiến tranh biên giới-PV), Liên Xô có vai trò lớn thì năm 1988, lại ngược lại.
Trước đây, chúng ta vẫn nói là đường lối đối ngoại của Liên Xô khá đơn giản, phân biệt khá rõ giữa “kẻ lạ”, “người tốt”, “kẻ xấu”.
Nhưng khi (Liên Xô) bắt đầu thay đổi đường lối, bắt đầu “đổi mới tư duy chính trị”, bắt đầu xem xét các yêu cầu của Trung Quốc để bình thường hóa quan hệ (như vấn đề Campuchia, Afghanistan), bắt đầu chịu ảnh hưởng của các yếu tố khác, thì chính sách đối ngoại bắt đầu suy yếu.
Rõ ràng là tàu Trung Quốc gây hấn, các bạn Việt
Các bạn Việt
Họ đã đánh mất đi tất cả những gì mà đã từng tạo dựng được ở Việt
Chuyên gia Grigory Lokshin,
PTS lịch sử đến từ Trung tâm nghiên cứu Việt Nam và ASEAN nói rõ thêm về quan
điểm của lãnh đạo Liên Xô thời đó:
“Năm 1988, như giáo sư Mosyakov nói, Liên Xô hầu như không làm gì. Đó là thời điểm Moskva và Bắc Kinh bắt đầu đàm phán.
Và (trong giới lãnh đạo Liên Xô) không ai có thể hình dung rằng, chỉ vì vài hòn đảo nào đó ở quần đảo Trường Sa lại có thể làm trở ngại đến cuộc đàm phán bình thường hóa quan hệ với Trung Quốc.
Chúng ta có 7.000 km đường biên với Trung Quốc. Liên Xô cũng có những lợi ích riêng của mình, mỗi đất nước phải ưu tiên đến quyền lợi riêng, an ninh của mình”.
Cũng chuyên gia này, trong
một tham luận có tên “Quần đảo Trường Sa hôm qua và hôm nay” công bố năm 2014
trên tạp chí “Những trang lịch sử”, cũng chỉ rõ Trung Quốc lựa chọn kỹ thời
điểm tấn công các đảo của Việt Nam.
Đó là vào mùa xuân 1988, khi
mà dư luận thế giới đang tập trung vào tình hình Campuchia, trước khi các nước
ASEAN lắng dịu lại quan hệ với Việt Nam trong vấn đề Campuchia.
Cựu phóng viên báo “Tin tức”
thường trú ở Việt Nam năm 1988, Boris Vinogradov cũng lý giải sự im lặng của
Liên Xô trước sự kiện Gạc Ma: “Khi đó, tôi cũng có viết một bài về cuộc đụng độ
vũ trang giữa Trung Quốc và Việt Nam tháng 3/1988 ở Trường Sa.
Bài báo được đăng. Nhưng trên báo chí Xô viết thời đó, chủ đề này thiếu hụt các bài phân tích sâu và gây được chú ý.
Giải thích điều này cũng dễ:
khi đó Moskva và Bắc Kinh đang thiết lập mối quan hệ gần gũi hơn. Moskva làm
như không nhận thấy những gì đang xảy ra ở Trường Sa và coi đó là công việc nội
bộ của Việt Nam
và Trung Quốc”.